جايگاه آموزش و پرورش از ديدگاه امام خميني (ره)
جايگاه آموزش و پرورش از ديدگاه امام خميني (ره(
جهان
آفرينش بر پايه علم و حكمت بنا شده است و اين همان علم و حكمت الهي است كه در تحقق
كل هستي و طبيعت و آفرينش انسان متجلي و سبب ايجاد نظامي هماهنگ و هدفمند شده است.
انسان به عنوان نقطه دايره هستي خليفه الهي در پي كشف اين نظام
هدفمند و تدوين قانونمنديهاي آن در خود و ساير پديدهها است. مهمترين پديده، خود
انسان و تحقيق در مورد انسان و كشف استعدادهاي او به عبارتي آغاز ورود انسان به قدرت
شناخت جهان هستي است.
نتيجه شناخت و كشف روابط پديدهها بنا به آيه شريفه او (سغرلكم
الشمس والقمر...) (ابراهيم/33) تسلط و بهرهگيري انسان از طبيعت ميباشد كه نتيجه
آن بهرهمندي بيشتر از مواهب الهي است.
از ديدگاه تعليم و تربيت امروز، شناخت و كشف روابط پديدهها به
ويژه در زمينه رفتار آدمي به منظور سازگاري هر چه بيشترانسان با محيط ميباشد،
روانشناسانمعتقدند در صورت تامين نيازهاي بدني، رواني و عاطفي، انسان خوشبخت
و موفق و سعادتمند خواهد شد. اما براي درك وصول به جريان حقيقت الهيه و تربيت
انسان كامل و رسيدن به لقاي پروردگار كه غايت تربيت اسلامي و سعادت حقيقي است،
نياز به وحي و تدبر و بهرهگيري از آن را داريم.
با مطالعه و بهرهگيري از سيره پيامبران - صليالله عليهم
اجمعين - و ائمه معصومين - عليهم السلام - كه به فرمايش قرآن كريم الگوي حسنه ميباشند
و سعادت دنيا و آخرت فراهم خواهد شد كه البته سيره پيامبران، به ويژه خاتم ايشان
مخالفتي با كارهاي علمي و تحقيقي و ثمرات عاقلانه آنها ندارد. با اين توصيف اهميت
و جايگاه تعليم و تربيت اسلامي و ضرورت تربيت انسان روشن ميشود. در اين عصر حضرت
امام خميني (ره) با استفاده از نفحات
جان بخش تعليم و تربيت اسلامي خواست با دممسيحايي خود انسان رنجور و خسته از
جهل و ستم قدرتها را رها ساخته و آنها را حياتي دوباره بخشد و جان تشنه آنان را
سيراب كند و آنان را متوجه تعليم و تربيت حقيقي بنمايد. حضرتش در كلام و نوشته و
عمل يكسان بود و تجلي ايمان او به عنوان يك مومن واقعي در اين راز و رمزها ميباشد.
هدف اين مقاله بيان اختصار رهنمودهاي آن امام همام پيرامون
اهميت و جايگاه و عوامل موثر بر تعليم و تربيت است كه نشات گرفته از انديشه اسلام
ناب محمدي)ص) است.
چكيدهاي از نظرات حضرت امام (ره) پيرامون اهميت و جايگاه و
عوامل موثر بر تعليم و تربيت
رجاي واثق داريم تبيين آرا و انديشهها و عملكردهاي آن سالك
فرزانه كه خود سالها طي طريق كرده و محبوب دلها شده بود و پيروي از آنها موجب فلاح
و سعادت دنيا و آخرت خواهد بود كه اين رستگاري زمينهساز نزول بركات بيشتر و اميد
و پيروزي براي مسلمانان و آزادانديشان سراسر جهان ميباشد.
حال به اختصار چكيدهاي از نظرات آن معلم بزرگ را پيرامون اهميتو جايگاه و عوامل موثر بر تعليم و تربيت برشماريم به نكات زير
ميتوان اشاره نمود.
-1 از ديدگاه حضرت امام خميني (ره)، اسلام، قرآن، انبيا و ائمه
عليهمالسلام همگي در تربيت انسان نقش مهمي دارند.
به طور مثال قرآن كتاب تربيت و انسانسازي است. اسلام و مكتب
توحيدي ميتواند انسان را در همه ابعاد وجوديش تربيت كند. در تاييد فرمايشات حضرت
امام با نگاهي به وضعيت اجتماعي اكثر جوامع و به خصوص اروپاي صنعت موج افزايشمشكلات
فرهنگي، اجتماعي و احساس عدم هويت واقعي و خلا معنويت را شاهديم.
حتي زندگي مرفه اروپايي و آزاديهاي موجود نتوانسته است آرامش واقعي
را به آنان عرضه كند. از اين رو در سالهاي اخير مردم و عليالخصوص زنان براي كسب
آرامش و رهايي از آلودگيهاي اخلاقي و حفظ خود و رسيدن به سعادت واقعي رويكردهايي
به طرف دين و زندگي ديني و معنويت داشتهاند به خصوص گرايش به اسلام عزيز رو به
فزوني است.
-2 يكي از عوامل بسيار مهم كه تاكنون كمتر موردنظر انديشمندان
بوده است و حضرت امام خميني (ره) آن را مطرح كردهاند تاثير اراده و عنايات الهي
بر تحول و تربيت انسان است.
ايشان انديشمندان، فيلسوفان، جامعهشناسان و انسانيابان را به
حل اين معما دعوت ميكند كه چگونه عليرغم آن عفونت رژيم ستمشاهي كه تنها يك گوشه
از آن ميتوانست جوانان و مردم را به تباهي بكشد، جوانان با كسب معرفتالله و عشق به
لقاي پروردگار با تربيت نفوس، جان نثار اسلام شده و متحول شدند.
نهايتا ايشان سئوال ميكنند آيا با صرف سالهاي طولاني و با
مربيان مهذب امكان چنين تربيت الهي وجود داشت؟ و پاسخ ميدهند كه جز اينكه دست
غيبي و دستگيري الهي و تصرف ربوبي در كار بوده است.
-3 حضرت امام خميني (ره) پيرامون اهميت تعليم و تربيت بارها به
اين موضوع اشاره دارند كه گرفتاري همه ما براي اين است كه تزكيه و تربيت نشدهايم.
اشتغال به تهذيب نفس و تصفيه اخلاق را از بزرگترين مهمات و
واجب واجبات عقليه ميدانند. در اهميت تربيت همين بس كه ايشان غايت بعثت انبيا را
تعليم و تربيت انسانها گفتهاند.
-4 در زمينه جايگاه علم و آموزش حضرت امام (ره) نقش علم را تامين
سعادت دنيا و آخرت دانسته و سفارش ميكنند آموزش را بايد به خدمت تربيت گرفت.
اما به اين نكته توجه شود كه ايشان علم و آموزشي را سفارش ميكنند
كه جهتدار باشد و جهت آن اسم رب و توجه به خدا باشد.
-5 اگر چه كار انبيا كه در اصل تربيت مردم بوده است، معهذا حضرت
امام (ره) تاكيد دارند كه ايجاد استقامت در كارها و جنبههاي عملي زندگي،
تربيت نيروهاي متعهد و متخصص براي استقلال و شكوفايي كشورها نيز از محورهاي اساسي برنامههاي
انبيا بوده است.
-6 حضرت امام (ره) با اعتقاد به تاثير وانتقال خصوصيات اخلاقي
و... پدر و مادر به فرزندان از طريق ارثي، توصيهها و رهنمودهايي پيرامون رعايت
آداب ازدواجاز مرحله انتخاب همسر (حتي قبل از آن، يعني توجه به محيط و شرايط
ديني، اخلاقي و تربيتي همسر) تا مرحله تشكيل نطفه و آداب دوران بارداري و
تولد دارند.
حضرتش در پاسخ و رد نظر محقق خراساني در مورد اشكالي كه به
حديث <السعيد سعيد في بطن امه والشقي شقي في بطن امه> ميكنند، ضمن اثبات تربيتپذيري انسان با بيان تفاوتهاي آدمي
در شخصيت و اخلاق و... نقش روزي حلال و حرام، شيردادن زن مومنه و غيرمومنه، آميزشحلال
و حرام و عوامل ديگر را در تكوين شخصيت انسان، علت اين تفاوتها ميدانند.
همين طور، خصوصيتهاي اخلاقي پدر و مادر را از جمله علتهاي
تفاوت آدمي برميشمارند.
-7 يكي از موضوعات مهم تعليم و تربيت را
كه از فرمايشات حضرت امام (ره) ميتوان فهميد موضوع تعامل يا تاثير
متقابل رفتارها در يكديگر و يا رفتارها و انديشهها با يكديگر ميباشد.
مثلا اعتقاد به توحيد را موجب تربيت ميدانند و بالعكس مطرح ميكنند
كه با تعليم و تربيت اسلامي و تهذيب نفس نيز ميتوان به توحيد رسيد.
- 8اكثر روانشناسان محيط را يكي از عوامل موثر بر تعليم و تربيت
ميدانند و بعضي (محيطگرايان) به تاثير مطلق محيط بر جريان تعليم و تربيت قائل
هستند. حضرت امام (س) تاثير عناصر محيطي چون فرهنگ، حكومت، خانواده، مدرسه و... را
در تربيت صحيح و غلط انسان موردتوجه قرار داده و معتقدند محيط سالم و صحيح اسلامي
مدرسه، دانشگاه و حوزهها براي جامعه و استقلال كشور و شكوفايي آن بسيار مهم ميباشد.
اينك مقاله را با اين سخن گوهر بار و عارفانه آن پير مراد و
انسان كامل به آخر ميبريم كه فرمودند:
عالم محضر خداست، در محضر خدا معصيت نكنيد )صحيفه نور، ج 13، 7/10/59( حضرتش در حقيقت تاثير اين انديشه
توحيدي را مطرح ميكنند كه با چنين نگرشي به عنوان جزئي از اين كثرت، وجود خود را
بايد در محضر دوست بدانيم و ذوب در او شويم آنگاه ديگر در چنين محيط و فضايي معصيت
نيست زيرا كه خداوند سبحان را با آن جمال و زيبايي حاضر و ناظر ميدانيم.
منابع مورد استفاده
-1 باده عشق، امام خميني (س)، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني
(س)، چاپ اول، 1368 (ش. (
-2 شرح دعاءالسحر، امام خميني (س) موسسه تنظيم و نشر آثار امام
خميني (س)، چاپ اول، 1374 (ش.(
-3 كشفالاسرار، امام خميني (س)، انتشارات مصطفوي، قم 1384.
-4 سبوي عشق، امام خميني (س)، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني
(س)، چاپ سوم، بهار 1371.
-5 صحيفه نور، امام خميني، (س)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ
اول.
-6 فراهاني، مجتبي، تعليم و تربيت از ديدگاه امام خميني (س)،
تهران: موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1378.
نويسنده: ليدا - کاکيا
منبع: روزنامه - اطلاعات
عبدالظاهر ادهمی 